آربیتراژ چیست؟

آربیتراژ یکی از مفاهیم مهم در علم اقتصاد و به معنی کسب سود از تفاوت قیمت هم‌زمان یک دارایی بین دو یا چند بازار است. وقوع این شرایط، نتیجه وجود عدم تعادل قیمتی میان بازارهای مختلف هست. به عبارت دیگر، زمانی که ارزش‌گذاری یک دارایی پایه نظیر کالا، ارز یا سهام، در بازارهای مختلف یکسان نباشد.

آربیتراژگران با خرید دارایی در حداقل قیمت (بازاری که قیمت آن نسبت به سایرین کمتر است) و فروش سریع آن در سطوح قیمتی بالاتر (بازار موازی که دارایی مذکور قیمت بیشتری دارد)، از وجود این تفاوت قیمتی سود کسب می‌کنند.

هم‌چنین آربیتراژ در زمره روش‌های سرمایه گذاری تقریباً بدون ریسک محسوب می‌شود؛ زیرا در صورت امکان فروش دارایی در کمترین زمان ممکن، عملاً ریسک بسیار ناچیزی شامل حال معامله‌گران خواهد بود.

به طور کلی، آربیتراژ زمانی امکان‌پذیر است؛ که بستر فروش دارایی کاملاً فراهم بوده و نیازی به معرفی یا بازاریابی محصول نداشته باشد؛ در نتیجه مواردی از قبیل صادرات کالا، آربیتراژ نیست.

به زبان ساده، ماهیت آربیتراژ بر این اساس استوار است، که بازده مثبت قطعی در یک سرمایه‌گذاری وجود دارد. در طرف مقابل، اگر ارزش یک دارایی در بازارهای مختلف برابر باشد؛ اصطلاحاً تعادل آربیتراژی برقرار است.

پیش درآمدی بر آربیتراژ

آربیتراژ یک استراتژی معاملاتی است که به موجب آن شما به طور همزمان اوراق بهادار، ارز دیجیتال یا سایر دارایی‌های مشابه را در دو بازار مختلف با دو قیمت یا نرخ متفاوت خریداری کرده و می‌فروشید تا از تفاوت بین قیمت بازارها کسب سود کنید.

برای مثال، با فرض اینکه سرمایه گذار پس از محاسبه نرخ مبادله بین بازارها، بیشتر از قیمت خرید بفروشد، می‌تواند از عدم تطابق بین بازارها به سود بدون ریسک استفاده کند.

آربیتراژ بر اساس بعد مکان یا زمان به وجود می‌آید. تفاوت قیمتی ایجاد شده بر حسب مکان به این صورت است، که یک دارایی منحصربه‌فرد در دو بازار با فاصله جغرافیایی کم یا زیاد ارزش ناهمسانی داشته و امکان دادوستد هم‌زمان (نهایتاً با تفاوت زمانی کوتاه) آن بین بازارهای مذکور فراهم است.

آربیتراژ بر مبنای بعد زمانی، ناشی از اختلاف قیمت به دلیل تفاوت در موعد تحویل دارایی می‌باشد؛ که مصداق بارز آن تفاوت قیمت‌ها در بازار نقد نسبت به آتی است.

در حال حاضر، عمده معاملات آربیتراژی بر این اساس انجام شده و از این حیث، بازار آتی طرف‍داران بسیاری دارد. از توضیحات فوق این‌گونه استنباط می‌شود، که آربیتراژ یکی از انگیزه‌های اصلی فعالیت سفته‌بازان و موتور محرک بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری است.

مزایا و معایب آربیتراژ

این استراتژی معاملاتی دارای مزایا و معایبی نیز می‌باشد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

مزایای آربیتراژ

سودهای بدون ریسک

سود حاصل از آربیتراژ به درستی اجرا شده را می‌توان بدون ریسک در نظر گرفت، زیرا قیمت خرید و فروش از قبل مشخص است. برخلاف معامله سهام یا اوراق قرضه از طریق استراتژی سنتی خرید اوراق بهادار در حال حاضر و فروش آن در مقطعی در آینده، آربیتراژ نیازی به شرط‌بندی بر روی عملکرد آینده یک اوراق بهادار ندارد.

بدون سرمایه‌گذاری

اگر صرفاً از اشتباهات یا اختلاف قیمت‌ها (مثلاً از طریق آربیتراژ مکانی) سرمایه‌گذاری می‌کنید، حتی لازم نیست سرمایه خود را برای استفاده از فرصت آربیتراژ سپرده کنید.

معایب آربیتراژ

فرصت زودگذر

آربیتراژ بر عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارد به گونه‌ای که قیمت‌ها در نهایت مجدداً همسو می‌شوند و فرصت آربیتراژ در آینده را کاهش می‌دهد. برای مثال، هر چه آربیتراژکنندگان سهامی را که به دلار آمریکا خریداری می‌کنند و آن را به یورو می‌فروشند بیشتر می‌شود.

دلار افزایش خواهد یافت و یورو سقوط خواهد کرد. این امر باعث کاهش اختلاف بین دو ارز می‌شود تا زمانی که هیچ ارزی وجود نداشته باشد و هیچ سودی حاصل نشود.

نوسانات نرخ کارمزدها و مالیات ها

قیمت‌ها و نرخ‌های بهره صرافی‌ها، به طور مکرر و به سرعت تغییر می‌کنند. بنابراین همیشه این احتمال وجود دارد که معامله‌ای را در زمانی انجام دهید که ممکن است سودآور نباشد.

اگر شما نتوانید همزمان یک ارز را بخرید و بفروشید، احتمال این اتفاق افزایش می‌یابد. زیرا دانش، تجربه یا زیرساخت فناوری با سرعت بالا برای انجام این کار را ندارید. سایر خطرات بالقوه شامل کارمزد تراکنش که می‌تواند سود کلی شما را کاهش دهد و مالیات‌ها، از جمله مالیات های متفاوت در کشورهای خارجی، می‌باشد.

دو رویکرد متفاوت آربیتراژ

مفهوم آربیتراژ را می‌توان حداقل با دو رویکرد متفاوت «و البته معادل» توضیح داد. اولین توضیح می تواند این باشد که دقت کنیم که دارایی ها در بازار قابل بازتولید شدن توسط دارایی‌های دیگر هستند. یعنی می‌توان خروجی یک دارایی را عینا توسط ترکیبی از دارایی های دیگر به دست آورد.

حال اگر قیمت دو دارایی با هم متفاوت باشد آربیتراژ رخ می دهد. تعریف دوم که تعریف ریاضی و دقیق است می گوید آربیتراژ زمانی رخ می دهد که قیمت سبدی از دارایی ها در همه حالت ها صفر یا منفی و بازده آن در همه حالت ها بزرگ تر یا مساوی صفر و در برخی حالت ها اکیدا بزرگ تر از صفر باشد.

یعنی ما بدون این که هزینه ای متحمل شویم سود انتظاری مثبت به دست می آوریم. دقت کنید که این مفهوم به عبارت «ناهار مجانی» اقتصاددان ها بسیار شبیه است.

آربیتراژ در بازار نقدی

1_ بازار سهام جهانی

امروزه با عرضه سهام شرکت‌های بین‌المللی و چند ملیتی در بورس‌های‌ بزرگ جهانی، این بازارها به یکدیگر متصل شده و به صورت یکپارچه فعالیت می‌کنند.

گاهاً در مواقع کوتاهی قیمت یک سهم در بازارهای مذکور یکسان نمی‌باشد! که در چنین شرایطی، به دلیل رصد پیوسته بازار از سوی سرمایه‌گذاران یا ربات‌های معامله‌گر و ارسال سریع سفارشات در حجم بالا، فاصله قیمتی از بین رفته و بازار متعادل می‌شود.

2_ بازار ارز غیررسمی ایران

یکی از مثال‌های عینی آربیتراژ در بازار ایران، التهابات ارزی یک دهه اخیر است. زمانی که اختلاف قیمت ارز دولتی و بازار آزاد افزایش می‌یافت؛ بسیاری از آربیتراژگران (دلالان ارزی) اقدام به خرید ارز سهمیه‌ای دولتی نموده و در بازار آزاد به فروش می‌رساندند.

هم‌چنین اختلاف نرخ ارز بین بازارهای منطقه‌ای نیز، فرصت مناسبی برای این معامله‌گران محسوب می‌شد؛ زیرا تفاوت قیمت بازار تهران و سایر کلان‌شهرها با مناطق مرزی داخلی و خارجی، سود بدون ریسک و نسبتاً هنگفتی را برای آن‌ها فراهم می‌نمود.

هرچند این تفاوت نرخ همواره بین بازار کشورهای همسایه وجود دارد؛ اما آربیتراژ ارز در حالت عادی به سبب اختلاف کم قیمت‌ها، چندان مقرون به صرفه نیست.

توجه داشته باشید، که چنین فعالیت‌هایی منجر به خروج ارز و آسیب به نظام اقتصادی کشور می‌شود و بر اساس قوانین، متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. به طور کلی، امروزه فرصت‌های آربیتراژی بازارهای نقدی، به دلیل گسترش تولید در سراسر جهان، حذف از واسطه‌ها و تجارت الکترونیک، بسیار محدود شده و اغلب بازارها در شرایط تعادل قیمتی به سر می‌برند.

3_ آربیتراژ در بازار آتی

همان‌طور که اشاره نمودیم، بخش عمده‌ای از معاملات آربیتراژی در بستر بازار آتی انجام می‌شوند. در واقع فلسفه اصلی این مدل آربیتراژ، اختلاف قیمتی موجود میان بازار نقد و آتی است.

فرآیند انجام معاملات به این صورت است؛ که قیمت یک دارایی نظیر سهام یا کالا در بازار آتی نسبت به قیمت جاری آن در بازار نقد بالاتر بوده و فاصله قیمتی به گونه‌ای است، که آربیتراژ این دارایی حاشیه سود مناسبی به همراه دارد.

در این شرایط معامله‌گر دارایی را در بازار نقد خریداری نموده و معادل آن، یک قرارداد در بازار آتی به فروش می‌رساند؛ که فاصله موجود میان نرخ خرید و فروش این دارایی، برابر سود ناخالص او خواهد بود.

هم‌چنین در شرایط معکوس که قیمت نقدی بالاتر از نرخ بازار آتی است، سرمایه‌گذاران هم‌زمان اقدام به اخذ دو موقعیت معاملاتی خرید و فروش (با موعد تحویل متفاوت) در بازار آتی نموده؛ یا به منظور فروش نقدی در آینده نزدیک، صرفاً دارایی مذکور را پیش‌خرید خواهند کرد.

4_ آربیتراژ در بازار جهانی ارز (فارکس)

به واسطه حجم بالای تراکنشات و گستردگی ابزار معاملاتی در بازار جهانی ارز، موقعیت‌های آربیتراژی فراوانی وجود دارند؛ اما تعدد معامله‌گران و سرعت اجرای سفارشات مسبب این است، که چنین فرصت‌هایی بی‌درنگ پوشش داده ‌شوند.

از همین روی، امروزه ربات‌های معاملاتی مختص یافتن و انجام معاملات آربیتراژی تدوین یافته‌اند. آربیتراژ در بازار ارز جهانی از سه روش عمده انجام می‌شود:

آربیتراژ جفت ارزی

به معنای کسب سود از قیمت‌گذاری متفاوت یک جفت‌ ارز در دو کارگزاری یا صرافی مختلف.

آربیتراژ سود تضمین شده

یک روش معاملاتی است، که معامله‌گر ابتدا نرخ بهره کشورها و مناطق اقتصادی مختلف را بررسی نموده و سپس با تبدیل دارایی به ارز کشور دارای بیشترین نرخ بهره، در سیستم بانکی مکان مورد نظر سرمایه‌گذاری می‌کند.

هم‌چنین به منظور پوشش ریسک این معامله، فرد اقدام به خرید یک قرارداد آتی به منظور تضمین نرخ تبدیل ارز می‌نماید؛ تا پس از اتمام دوره سرمایه‌گذاری، امکان استفاده از نرخ تبدیل اولیه خود را داشته باشد!

آربیتراژ مثلثی

ناشی از وجود تفاوت قیمتی میان سه ارز مختلف است، که به واسطه یک فرآیند معاملاتی سریع تبدیل سه جفت ارز گوناگون به یکدیگر و در نهایت بازگشت به دارایی اولیه، صورت می‌گیرد.

جمع بندی

آربیتراژ (Arbitrage) به معنی کسب سود از اختلاف قیمت همزمان یک دارایی در بازارهای مختلف است؛ این پدیده زمانی رخ می‌دهد که یک دارایی در دو بازار مختلف دارای قیمتی متفاوت باشد.

در واقع معامله‌گران آربیتراژ با خرید یک دارایی با قیمت پایین در یک بازار و فروش آن به قیمت بالاتر در بازاری دیگر سود کسب می‌کنند. این پدیده باعث حفظ ارزش منصافانه دارایی‌ها و کاهش اختلاف قیمت آنها در بازارهای مختلف می‌شود.

اگر اختلاف قیمت دارایی‌ها در بازارهای مختلف برای انجام آربیتراژ سود آور نباشد، «تعادل آربیتراژی» برقرار است؛ این تعادل مهم‌ترین شرط وجود تعادل عمومی در اقتصاد است.

آربیتراژ یکی از قدیمی‌ترین استراتژی‌های مورد استفاده افراد در بازار است و یک روش سرمایه گذاری بدون ریسک است.

سوالات متداول

آربیتراژ در ارز دیجیتال چیست؟

این عبارت به معنای کسب سود از اختلاف قیمت دو یا چند رمز ارز در صرافی های مختلف است.

آربیتراژ چه ریسک هایی دارد؟

آربیتاژ چالش های متفاوتی را سر راه معامله گران قرار می‌دهد که مهم ترین آنها عبارت است از: ریسک نقدشوندگی، ریسک کاهش بها و ریسک انتقال دارایی.

مزایای آربیتراژ چیست؟

سود بدون ریسک و نیاز نداشتن به سرمایه از مزایای آربیتراژ است.

معایب آربیتراژ چیست؟

فرصت محدود و نوسانات نرخ مالیات و کارمزد