بازار سهام اوراق بهادار همواره وسیله‌ای برای سرمایه گذاری و کسب سود برای افراد، شرکت‌ها و دولت‌ها بوده است. این بازار نشانگر سلامت اقتصاد یک کشور و راهی برای سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد است. با این حال، درک بازار بورس اوراق بهادار می‌تواند یک کار چالش برانگیز باشد.

بسیاری از سرمایه گذاران می‌خواهند بدانند چگونه می‌توانند پیش بینی کنند که بازار به کجا می‌رود و چه سرمایه‌گذاری‌هایی بالاترین بازده را به همراه خواهد داشت. دقیقا این زمانی است که شاخص‌های بورس وارد عمل می‌شوند. در ایران، بورس اوراق بهادار تهران (TSE) بزرگ‌ترین بورس کشور است و از چندین شاخص برای نشان دادن سلامت بازار و عملکرد استفاده می‌شود.

در این مقاله همیارکریپتو به بررسی چیستی شاخص بورس، انواع مختلف شاخص‌های بورس و کاربرد هر یک از این شاخص‌ها در بازار سهام ایران می‌پردازیم.

بورس اوراق بهادار تهران

بازار سهام ایران که با نام سازمان بورس و اوراق بهادار ایران (SEO) نیز شناخته می‌شود، یک بازار مالی بزرگ در منطقه خاورمیانه است. این شرکت در سال 1345 تأسیس شد و از آن زمان تاکنون رشد چشمگیری داشته است. بورس اوراق بهادار تهران (TSE) اصلی‌ترین بورس اوراق بهادار ایران است و مسئولیت معاملات سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار را بر عهده دارد.

بازار سهام ایران منبع درآمد مهمی برای اقتصاد ایران است، زیرا امکان افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام و اوراق قرضه را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند. همچنین به سرمایه گذاران فرصتی برای خرید و فروش اوراق بهادار می‌دهد و به کمک می‌کند سبدهای خود را متنوع کرده و به طور بالقوه سود کسب کنند.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس به اندازه‌گیری عملکرد یک گروه خاص از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار می‌پردازد. شاخص‌های بازار سهام با جمع کردن ارزش تمام سهام در آن شاخص و سپس تقسیم آن بر تعداد کل سهام در شاخص محاسبه می‌شود. این محاسبه اساساً میانگین ارزش سهام در شاخص را نشان می‌دهد.

با تجزیه و تحلیل شاخص بازار سهام، سرمایه گذاران می‌توانند به جای تمرکز بر عملکرد تک تک سهام، دیدگاهی از عملکرد کلی بازار به دست آورند.

انواع شاخص‌های بورس و کاربرد آنها

كلمه شاخص در لغت به معناي نمودار يـا نماينـده کل هست. انواع مختلفی از شاخص‌ بورس وجود دارد و هر شاخص هدف منحصربه‌فرد خود را دارد. انواع شاخص‌ های بورسی که معمولاً در بورس ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر است:

۱- شاخص کل بورس، 2- شاخص کل هم وزن، 3- شاخص قیمت، 4- شاخص قیمت هم وزن، 5- شاخص بازار اول و دوم، 6- شاخص آزاد شناور (TEFIX)، 7- شاخص ۵۰ شرکت برتر، 8- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، 9- شاخص واسطه‌گری‌های مالی و 10- شاخص قیمت.

نکته: تمامی شاخص بورس بر اساس میانگین وزنی محاسبه می‌شوند مگر آنکه نام «هم وزن» را در کنار عنوان خود داشته باشند.

1. شاخص کل بورس چیست؟

شاخص کل بورس، شامل همه‌ی سهام پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران هست. شاخص کل بازار سهام یک دید جامع از عملکرد کلی بازار را در اختیار سرمایه گذاران قرار می‌دهد.

این شاخص با جمع کردن ارزش کل بازار سهام بورس تهران و تقسیم این ارزش بر تعداد سهام محاسبه می‌شود. با تجزیه و تحلیل شاخص کل بازار بورس، سرمایه گذاران می‌توانند میانگین ارزش بازار بورس و نحوه عملکرد آنها را تعیین کنند.

یکسری نکات بسیار مهم درباره شاخص کل بورس:

1- به شاخص کل، شاخص قيمت و بازده نقدي (Tehran Exchange Divedend and Price Index

TEDPIX) هم گفته می‌شود؛ یعنی در این شاخص هم تغییرات قیمتی سهام مؤثر است و هم میزان سود نقدی پرداخت شده توسط شرکت‌ها.

2- هر چه یک شرکت بزرگ‌تر باشد، تأثیر بیشتری بر مقدار شاخص کل بورس می‌گذارد.

2. شاخص کل هم وزن چیست؟

شاخص کل هم وزن دقیقاً مانند شاخص کل محاسبه می‌شود اما یک تفاوت اساسی دارد و آن این است که در شاخص کل هم وزن ارزش تمامی سهام پذیرفته شده در بازار بورس یکسان در نظر گرفته می‌شود. به بیان ساده بزرگی یا کوچکی سهام در مقدار این شاخص تأثیری ندارد.

3. شاخص قیمت چیست؟

شاخص قیمت بورس اوراق بهادار تهران یا TEPIX (مخفف كلمه  Tehran Price Index) میانگین وزنی قیمت تمام سهام قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران است. برای اندازه‌گیری عملکرد بازار سهام در طول زمان استفاده می‌شود و معیار اصلی سرمایه گذاران و تحلیلگران است.

در شاخص قیمت مانند شاخص کل، بزرگی یا کوچکی شرکت مؤثر بوده و هر چه شرکت بزرگ‌تر باشد تأثیر بیشتر برجهت دهی شاخص قیمت خواهد داشت.

به این شاخص، شاخص کل قیمت هم گفته می‌شود.

فرمول محاسبه شاخص قیمت در تصویر زیر دیده می‌شود.

4- شاخص قیمت هم وزن چیست؟

در شاخص قیمت هم وزن ارزش تمامی سهام یکسان در نظر گرفته می‌شود و در بقیه موارد مشابه شاخص قیمت است.

5- شاخص بازار اول و دوم چیست؟

بورس اوراق بهادار تهران به دو بازار، بازار اول و بازار دوم تقسیم می‌شود. بازار اول متشکل از شرکت‌های بزرگی است که تأثیر بسزایی در اقتصاد ایران دارند. بازار دوم شامل شرکت‌های کوچک‌تری است که تأثیر کمتری بر اقتصاد دارند.

شاخص بازار اول نشان دهنده عملکرد وزنی بازار اول است، در حالی که شاخص بازار دوم عملکرد وزنی بازار دوم را نشان می‌دهد.

6- شاخص آزاد شناور چیست؟

سهام یک شرکت در بازار بورس به دو بخش تقسیم می‌شود، سهام شناور (Free float) که برای عموم قابل معامله است و سهام بلوکه در اختیار نهادهای دولتی یا سهامداران عمده است که این بخش از سهام شرکت قابل معامله نیست.

شاخص آزاد شناور بورس اوراق بهادار تهران (TEFIX) نشان دهنده عملکرد سهام شناور است؛ با گرفتن میانگین وزنی قیمت سهام آزاد شناور در بورس اوراق بهادار محاسبه می‌شود.

7- شاخص 50 شرکت برتر چیست؟

شاخص 50 شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران، عملکرد 50 شرکت برتر بورس را بر اساس ارزش بازار آنها نشان می‌دهد. این شاخص با گرفتن میانگین وزنی قیمت 50 شرکت برتر محاسبه می‌شود.

8- شاخص 30 شرکت برتر چیست؟

شاخص 30 شرکت برتر، نشان دهنده قیمت 30 شرکت بزرگ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بر اساس ارزش بازار آنها است.

برای کسب اطلاعات دقیق راجع به بازار بورس ایران و مفاهیمی مانند شاخص بورس، به سایت حسن زاده فایننس مراجعه کنید.

شاخص واسطه گری مالی بورس یا به‌اختصار شاخص مالی، نشان دهنده عملکرد شرکت‌های واسطه گری مالی در بورس اوراق بهادار تهران است. شرکت‌های واسطه‌گری مالی شامل بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و شرکت‌های بیمه هستند. این شاخص با گرفتن میانگین وزنی قیمت این شرکت‌ها محاسبه می‌شود.

بیشار بخوانید: استراتژی DCA

تفاوت شاخص کل و شاخص قیمت

در شاخص کل، دو عامل قيمت سهام شرکت و بازده نقدي شرکت مؤثر است و در میزان رشد یا ریزش شاخص کل تأثیرگذار است اما در رشد یا ریزش شاخص قيمت، تنها قیمت سهام شرکت‌ها تأثیرگذار است.

بدین ترتیب تنها تفاوت ميان آن دو در شيوه تعديل آن‌ها اسـت به‌گونه‌ای كه شاخص کل در زمان پرداخت سود نقدي هم تعديل می‌شود اما شاخص قیمت فقط بازده حاصل از تغييرات قيمت را نشان می‌دهد.

---

تفاوت شاخص کل و شاخص کل هم وزن

با یک مثال ساده برای همیشه تفاوت شاخص کل و شاخص کل هم وزن را یاد بگیریم. نماد فولاد و نماد فپنتا را در نظر بگیرید.

ارزش شرکت فولاد: 323,472,000,000,000 تومان است.

ارزش شرکت سپنتا: 3,000,000,000,000 تومان است.

یعنی شرکت فولاد تقریبا 107 برابر شرکت سپنتا است. اگر قیمت فولاد 1 درصد افزایش (یا کاهش) یابد نسبت به افزایش 1 درصدی فپنتا، 107 بار بیشتر بر روی شاخص کل تاثیرگذار است.

(ارزش هر شرکت برابر است با حاصلضرب قیمت پایانی سهم در تعداد سهام. بدین ترتیب بدیهی است که این عدد روزانه متغییر خواهد بود.)

تفاوت شاخص کل و شاخص قیمت

تفاوت این دو شاخص بورس: در تغییرات شاخص کل بورس، نوسان قیمت سهام و میزان سود نقدی تاثیر گذار است اما در شاخص قیمت تنها نوسان قیمت سهام تاثیر گذار است.

شباهت این دو شاخص بورس: هر دو شاخص قیمت و شاخص کل به صورت وزنی هستند؛ یعنی بزرگی و کوچکی شرکت در میزان تغییرات این دو شاخص تاثیرگذار است.

جمع بندی

شاخص‌های بورس برای نشان دادن عملکرد یک بازار سهام استفاده می‌شود. این شاخص‌ها با گرفتن میانگین وزنی قیمت سهام شرکت‌های مختلف محاسبه می‌شوند. سرمایه گذاران از آنها برای پیگیری عملکرد بازار سهام و تعیین روند کلی بازار استفاده می‌کنند. در این مقاله، انواع مختلف شاخص‌های سهام موجود در بازار بورس ایران و آنچه را که نشان می‌دهند را بررسی کردیم.

شاخص‌ بورس در بازار سهام ایران، نقش مهمی در کمک کردن به سرمایه‌گذاران برای تحلیل جو کلی بازار دارند. پرکاربردترین شاخص بورس در ایران، شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران (TEDPIX) است که برای ردیابی عملکرد کل بازار سهام استفاده می‌شود.

از دیگر شاخص‌های قابل توجه می‌توان به شاخص‌های بازار اول و دوم، شاخص شناور آزاد، شاخص صنعت و شاخص واسطه گری مالی اشاره کرد. سرمایه گذاران با درک این شاخص‌ها می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد خرید یا فروش سهام در بازار سهام ایران بگیرند.

سؤالات متداول

مفهوم شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس به بررسی عملکرد یک گروه خاص از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار می‌پردازد. به همین دلیل انواع مختلفی شاخص بورسی داریم.

شاخص کل TEDPIX چیست؟

شاخص کل به بررسی عملکرد کلی تمامی سهام معامله شده در یک روز کاری می‌پردازد. در این شاخص علاوه بر قیمت سهام، میزان سود نقدی پرداخت شده در آن روز کاری نیز مهم است به همین دلیل به آن شاخص قيمت و بازده نقدي نیز گفته می‌شود.